صنعت پرورش طیور و مرغداری، از دیرباز به عنوان یکی از پرسودترین و پایدارترین کسب‌وکارهای بخش کشاورزی شناخته شده است. مرغ و تخم‌مرغ به عنوان منابع غنی پروتئین و ویتامین‌های گروهB ، همواره جایگاه ویژه‌ای در سبد غذایی خانوارها داشته‌اند. این محصولات غذایی نه تنها از نظر تغذیه‌ای ارزش بالایی دارند، بلکه به دلیل قیمت مناسب‌تر نسبت به سایر منابع پروتئینی، کم‌کالری بودن و زمان پخت کوتاه، به یکی از پرطرفدارترین مواد غذایی تبدیل شده‌اند. حتی با وجود نوسانات قیمتی در بازار مرغ، تقاضا برای این محصول همچنان رو به افزایش است.
با این حال، خرید، راه‌اندازی و مدیریت یک مرغداری، به عنوان یک کسب‌وکار پیچیده، مستلزم دانش، تجربه و سرمایه‌گذاری قابل توجهی است. عوامل متعددی از جمله انتخاب نژاد مناسب مرغ، تامین غذای باکیفیت، ایجاد محیطی بهداشتی و ایمن برای پرندگان، کنترل بیماری‌ها و رعایت استانداردهای تولید، بر موفقیت یک مرغداری تاثیرگذارند.
در این مقاله به بررسی نکات مهم در خرید و راه‌اندازی یک مرغداری خواهیم پرداخت.
انواع مرغداری
- مرغداری کوچک یا محلی : مرغداری کوچک، نوعی از مرغداری است که با سرمایه‌ای کم و استفاده از نژاد مرغ‌های بومی راه‌اندازی می‌شود. مرغ‌های بومی به دلیل سازگاری بالا با شرایط آب و هوایی مختلف، به ویژه در برابر سرما و تغییرات محیطی مقاوم‌تر هستند. این ویژگی باعث می‌شود که برای سرمایه‌گذاری‌های کوچک بسیار مناسب باشند.
انعطاف‌پذیری یکی از مزایای دیگر مرغداری‌های کوچک است. این نوع مرغداری را می‌توان در فضاهای مختلف، از یک انباری کوچک ۲۰ متری تا سالن‌هایی با مساحت ۲۰۰ متر مربع، ایجاد کرد. به دلیل تعداد کم طیور در این نوع مرغداری‌ها، نیازی به سرمایه‌گذاری برای خرید تجهیزات اتوماتیک و صنعتی گران‌قیمت نیست. همچنین، مراحل اداری و هزینه‌های دریافت مجوزهای پیچیده، در مقایسه با مرغداری‌های بزرگ، بسیار ساده‌تر و کم‌هزینه‌تر است.
- مرغداری صنعتی : پرورش صنعتی مرغ، به دلیل نیاز به تعداد بالای پرنده و تجهیزات پیچیده، مستلزم سرمایه گذاری قابل توجهی است. این نوع پرورش به دو روش اصلی انجام می‌شود: روش بستر و روش قفس.
در روش پرورش بستر، سالن‌های پرورش معمولاً بدون پنجره بوده و کف سالن به طور کامل با بستری از جنس خاک اره، رول کاغذ یا پوشال پوشیده می‌شود. این بستر علاوه بر فراهم کردن محیطی نرم و راحت برای حرکت پرندگان، رطوبت محیط را نیز جذب می‌کند.
روش دیگر، پرورش در قفس است. در این روش، سالن‌ها به قفس‌های چند طبقه مجهز می‌شوند که مزایای بسیاری دارد. از جمله این مزایا می‌توان به کاهش هزینه‌ها، کاهش آلودگی، افزایش تراکم پرنده، امکان نظارت بهتر بر پرندگان، کنترل آسان بیماری‌ها، کاهش بوی نامطبوع، مکانیزه شدن جمع‌آوری تخم مرغ و بهبود کیفیت گوشت و تخم مرغ اشاره کرد.
در مقایسه با روش بستر، پرورش در قفس به دلیل مکانیزه بودن بسیاری از عملیات، نیروی کار کمتری نیاز دارد و در نتیجه هزینه‌های تولید را کاهش می‌دهد. همچنین، سیستم جمع آوری مداوم فضولات در قفس‌ها، میزان آلودگی محیط را به شدت کاهش می‌دهد. با توجه به اینکه در روش قفسی می‌توان تعداد بیشتری مرغ را در واحد سطح جای داد، بهره‌وری تولید افزایش می‌یابد. علاوه بر این، امکان مشاهده و بررسی وضعیت سلامت هر یک از پرندگان در قفس‌ها به مراتب آسان‌تر است و در نتیجه کنترل بیماری‌ها نیز تسهیل می‌شود. از دیگر مزایای پرورش در قفس می‌توان به کاهش بوی نامطبوع به دلیل تخلیه سریع و مداوم فضولات، مکانیزه شدن جمع آوری تخم مرغ‌ها و بهبود کیفیت گوشت و تخم مرغ اشاره کرد.
نکات مهم در هنگام خرید مرغداری
۱. موقعیت مکانی
خرید یا احداث یک مرغداری موفق، نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و همه جانبه‌ای است که از جمله مهمترین مراحل آن، انتخاب مکانی مناسب و متناسب با نوع پرورش مدنظر (گوشتی یا تخمگذار) است.
در گام نخست، پس از تعیین هدف مشخص از ایجاد مرغداری و مشخص شدن نوع پرنده‌ای که قرار است پرورش یابد و همچنین تعیین بودجه قابل تخصیص، باید به دنبال مکانی مناسب برای احداث آن باشیم. زمین انتخاب شده برای مرغداری باید در مکانی دور از مناطق مسکونی و شلوغ شهری قرار داشته باشد تا از ایجاد آلودگی صوتی و بویایی برای ساکنین اطراف جلوگیری شود. همچنین، وجود منابع آبی کافی و با کیفیت در نزدیکی محل مرغداری از اهمیت بالایی برخوردار است.
جهت سالن پرورش طیور، ترجیحاً باید شرقی-غربی باشد تا از حداکثر نور طبیعی و تهویه مناسب بهره‌مند شود. این امر به کنترل بهتر دمای سالن و کاهش مصرف انرژی کمک شایانی می‌کند. علاوه بر این، دسترسی آسان به مسیرهای اصلی، برای حمل و نقل مواد اولیه، جابجایی محصولات و نیروی کار، از اهمیت بالایی برخوردار است. این دسترسی مناسب، می‌تواند هزینه‌های حمل و نقل را کاهش داده و به بهبود عملکرد مرغداری کمک کند.
دوری از مناطق مسکونی و صنعتی، آبگیرها و سایر منابع آلوده‌کننده، از دیگر عوامل مهم در انتخاب مکان مناسب است. این امر به منظور جلوگیری از انتشار آلودگی به محیط زیست و همچنین کاهش خطر شیوع بیماری در بین طیور صورت می‌گیرد. فاصله حداقل ۱۵ متری از فضای سبز نیز به حفظ کیفیت هوا و جلوگیری از ورود آلاینده‌ها به سالن کمک می‌کند.
حصارکشی مناسب اطراف مرغداری، علاوه بر تامین امنیت، از ورود حیوانات موزی و افراد متفرقه به داخل محوطه جلوگیری کرده و به حفظ بهداشت محیط کمک می‌کند. همچنین، جهت هواکش‌ها باید به گونه‌ای طراحی شود که وزش باد شدید، عملکرد آنها را مختل نکند.
بهترین سالن‌های مرغداری، فاقد پنجره هستند. این امر به دلیل جلوگیری از ورود حشرات، گرد و غبار و عوامل بیماری‌زا به داخل سالن صورت می‌گیرد. استاندارد معمول برای ابعاد سالن مرغداری، ۱۰۰×۱۲ متر و ارتفاع سقف ۲.۵ تا ۳ متر است. این ابعاد، امکان تهویه مناسب و مدیریت بهتر پرندگان را فراهم می‌کند.
یکی از شرایط مهم برای اخذ مجوز احداث مرغداری، رعایت فاصله حداقل ۱.۵ کیلومتری از سایر مرغداری‌ها است. این فاصله، به منظور جلوگیری از انتقال بیماری بین دو مرکز پرورش در نظر گرفته شده است.
۲. کف سالن مرغداری
توجه به کف سالن مرغداری، از مهمترین نکات در هنگام خرید مرغداری است و انتخاب جنس و پوشش مناسب برای آن، تأثیر مستقیمی بر سلامت و بهره‌وری پرندگان دارد. کف این سالن‌ها باید به گونه‌ای طراحی شود که به سادگی قابل تمیز کردن باشد و از انتشار آلودگی‌ها جلوگیری کند. در این راستا، استفاده از پوشش‌های مختلف برای بستر سالن، روشی معمول و موثر است. این پوشش‌ها نه تنها از تماس مستقیم پرندگان با کف سرد و سخت جلوگیری می‌کنند، بلکه رطوبت و فضولات را نیز جذب کرده و مانع از انتشار بوی نامطبوع و رشد باکتری‌ها می‌شوند.
انتخاب نوع بستر، امری بسیار مهم است. بستری که انتخاب می‌کنید باید نرم و لطیف باشد تا به پای پرندگان آسیبی وارد نکند. همچنین، باید دارای خاصیت جذب رطوبت بالایی باشد تا محیط را خشک و بهداشتی نگه دارد. مواد متخلخل مانند پوشال و خاک اره، به دلیل داشتن این ویژگی‌ها، از جمله رایج‌ترین گزینه‌ها برای بستر سالن‌های پرورش هستند. علاوه بر این، استفاده از تایل‌های پلاستیکی نیز رواج یافته است که به دلیل سهولت در تمیز کردن و ضدعفونی کردن، مورد توجه بسیاری از پرورش‌دهندگان قرار گرفته است.
از نظر ساختاری، کف سالن‌های پرورش معمولاً به دو دسته بتنی و توری تقسیم می‌شوند. کف‌های بتنی به دلیل مقاومت بالا، کاربرد گسترده‌ای دارند اما تمیز کردن آنها دشوارتر است. از سوی دیگر، کف‌های توری با ایجاد فاصله بین سطح بستر و کف اصلی، امکان تخلیه سریع فضولات را فراهم کرده و به بهداشت بهتر محیط کمک می‌کنند.
۳. توجه به وجود سیستم گرمایشی مناسب
برای تأمین گرمای مورد نیاز سالن‌های پرورش مرغ، از هیترهای صنعتی بزرگ و لامپ‌های حرارتی استفاده می‌شود. این تجهیزات حرارتی، به ویژه در روزهای سرد سال، نقش حیاتی در حفظ سلامت و رشد مطلوب پرندگان دارند. اما برای جوجه‌های کوچک و حساس، استفاده از لامپ‌های مادر مصنوعی یا همان لامپ‌های مادون قرمز، اهمیت ویژه‌ای دارد. این لامپ‌ها که به عنوان جایگزینی برای گرمای بدن مادر مرغ عمل می‌کنند، به دلیل مزایای فراوان خود، به طور گسترده در مرغداری‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.
لامپ‌های مادر مصنوعی با ایجاد گرمای ملایم و یکنواخت، محیطی امن و آرام را برای جوجه‌ها فراهم می‌کنند. این لامپ‌ها به سادگی قابل نصب و استفاده هستند و خطر بسیار کمی برای آتش‌سوزی دارند. با تابش نور مادون قرمز، این لامپ‌ها باعث افزایش گردش خون در بدن جوجه‌ها شده و به این ترتیب، به رشد سریع‌تر پرها، بهبود هضم غذا و تقویت سیستم ایمنی بدن آنها کمک می‌کنند. علاوه بر این، گرمای ناشی از این لامپ‌ها، به خشک شدن سریع‌تر پرهای جوجه‌ها و جلوگیری از بیماری‌های ناشی از سرما کمک شایانی می‌کند.
یکی از مهمترین مزایای لامپ‌های مادر مصنوعی، مصرف برق بسیار کم آنها است. این ویژگی، باعث کاهش هزینه‌های تولید و افزایش بهره‌وری در مرغداری‌ها می‌شود. همچنین، این لامپ‌ها در درمان برخی از بیماری‌های پوستی و زخم‌های جوجه‌ها نیز موثر هستند.
برای تعیین تعداد لامپ‌های مورد نیاز در هر متر مربع از سالن، معمولاً از یک لامپ ۲۵۰ وات استفاده می‌شود. البته، این مقدار ممکن است بسته به عوامل مختلفی مانند دمای محیط، نژاد مرغ و سن جوجه‌ها، متفاوت باشد.
۴. اطمینان از وجود تهویه مناسب
تهویه، رکن اساسی در پرورش موفق مرغ گوشتی است. این سیستم پیچیده، با تأثیر مستقیم بر سلامت و رشد پرندگان، به عنوان قلب تپنده هر مرغداری به شمار می‌آید. فضولات مرغ‌ها، به ویژه آمونیاک سمی تولید شده از آنها، تهدیدی جدی برای حیات طیور محسوب می‌شود. اگر این گازهای مضر به خوبی از سالن خارج نشوند، می‌توانند منجر به خفگی، بیماری‌های تنفسی و در نهایت تلفات سنگین گله شوند.
یک سیستم تهویه کارآمد باید به طور همزمان چندین هدف حیاتی را دنبال کند. در وهله اول، تأمین اکسیژن کافی برای تنفس راحت پرندگان از ضروری‌ترین وظایف آن است. همچنین، کنترل رطوبت تولید شده از فضولات و آب آشامیدنی، جلوگیری از ایجاد محیطی مرطوب و مساعد برای رشد باکتری‌ها و قارچ‌ها، از دیگر الزامات تهویه مناسب است. بوی نامطبوع ناشی از آمونیاک و سایر گازهای سمی نه تنها برای پرندگان بلکه برای کارگران نیز آزاردهنده بوده و می‌تواند منجر به کاهش کارایی و افزایش هزینه‌های درمانی شود.
یکی از مهمترین مزایای یک سیستم تهویه قوی، جلوگیری از بروز استرس گرمایی در پرندگان است. در فصل‌های گرم سال، دمای بالای سالن می‌تواند به شدت بر عملکرد پرندگان تأثیر گذاشته و منجر به کاهش مصرف خوراک، کاهش وزن و افزایش تلفات شود. با تنظیم دمای سالن و ایجاد جریان هوای مناسب، می‌توان از بروز این مشکل جلوگیری کرد.
علاوه بر موارد ذکر شده، تهویه مناسب به خروج دی اکسید کربن و سایر گازهای سمی تولید شده توسط پرندگان کمک می‌کند. این گازها در صورت تجمع بیش از حد می‌توانند باعث کاهش سطح اکسیژن در هوا و در نتیجه مشکلات تنفسی در پرندگان شوند. همچنین، تهویه مناسب با کاهش غلظت عوامل بیماری‌زا در هوا، به کنترل بیماری‌های تنفسی مانند بیماری‌های باسیلی و بیماری تنفسی مزمن کمک شایانی می‌کند.
۵. توجه به سیستم آبخوری
آب، عنصری حیاتی و ضروری برای رشد و نمو طیور به ویژه مرغ‌های گوشتی و تخمگذار است. کیفیت و دسترسی مداوم به آب تمیز و تازه، تأثیر مستقیمی بر رشد، سلامت و تولید تخم مرغ در گله دارد. در صورت عدم توجه به تأمین آب کافی و با کیفیت، فرآیندهای متابولیکی بدن پرنده مختل شده و در نتیجه رشد آنها کند شده و احتمال بروز بیماری افزایش می‌یابد.
سیستم‌های آبخوری مورد استفاده در مرغداری‌ها به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند: سیستم‌های آبخوری اتوماتیک و سیستم‌های آبخوری دستی. در سیستم‌های اتوماتیک، مخازن آب به صورت خودکار پر شده و آب به طور مداوم در دسترس پرندگان قرار می‌گیرد. این سیستم‌ها نیاز به دخالت نیروی انسانی را کاهش داده و از هدر رفت آب جلوگیری می‌کنند. در مقابل، سیستم‌های دستی نیازمند پر کردن دوره ای مخازن توسط کارگران هستند.
علاوه بر تأمین آب آشامیدنی، سیستم‌های آبخوری در مرغداری‌ها برای دارو رسانی به پرندگان نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. با افزودن دارو به آب آشامیدنی، می‌توان بیماری‌های مختلف را کنترل و درمان کرد.
۶. توجه به سیستم دانخوری
انتخاب یک سیستم دانخوری مناسب برای پرورش طیور، عاملی کلیدی در تضمین سلامت و کیفیت تولید محسوب می‌شود. این سیستم نه تنها به کاهش هدر رفت دان کمک شایانی می‌کند، بلکه از نیروی انسانی نیز صرفه‌جویی قابل توجهی به عمل می‌آورد. دانخوری‌ها به طور کلی به دو دسته دستی و اتوماتیک تقسیم می‌شوند که هر یک دارای مزایا و معایب خاص خود هستند.
دانخوری‌های دستی، همانطور که از نامشان پیداست، نیاز به پر کردن دستی و مداوم دارند. این نوع دانخوری‌ها به چندین نوع تقسیم می‌شوند: ناودانی، شبکه‌ای، و سطلی یا سیلویی. دانخوری‌های ناودانی به شکل یک کانال طراحی شده‌اند و معمولا از جنس فلز یا پلاستیک ساخته می‌شوند. دانخوری‌های شبکه‌ای نیز از جنس فلز بوده و دارای شبکه‌هایی هستند که از ریخت و پاش دان جلوگیری می‌کنند. دانخوری‌های سطلی یا سیلویی به شکل یک ظرف بزرگ طراحی شده‌اند و برای پرندگان بزرگتر مناسب‌تر هستند.
از طرف دیگر، دانخوری‌های اتوماتیک به طور خودکار دان را به داخل دانخوری‌ها منتقل می‌کنند و نیاز به دخالت انسان را به حداقل می‌رسانند. این نوع دانخوری‌ها نیز به چندین نوع تقسیم می‌شوند: واگنی، بشقابی (اوگر)، و زنجیری. دانخوری‌های واگنی بر روی ریل‌هایی حرکت می‌کنند و به صورت دوره‌ای دان را به داخل دانخوری‌ها می‌ریزند. دانخوری‌های بشقابی دارای یک پیچ مارپیچ هستند که دان را به داخل دانخوری‌ها هل می‌دهد. دانخوری‌های زنجیری نیز دارای یک زنجیر هستند که دان را به داخل دانخوری‌ها حمل می‌کند.
یکی از مهمترین نکاتی که در انتخاب دانخوری باید به آن توجه کرد، فاصله آن از زمین است. این فاصله باید به اندازه‌ای باشد که از آلودگی و رطوبت دان جلوگیری کند. همچنین، برخی از دانخوری‌ها ممکن است برای جوجه‌های کوچک مناسب نباشند و نیاز به استفاده از دانخوری‌های مخصوص جوجه داشته باشند.
۷. اطمینان از وجود آسیاب میکسر و بالابر دان
این دستگاه قدرتمند، دانه‌های غلاتی مانند گندم، جو، ذرت و سویا را به ذرات ریزی تبدیل می‌کند تا پرندگان بتوانند به راحتی از آنها تغذیه کنند. علاوه بر این، آسیاب مرغداری قابلیت تولید پودر استخوان را نیز داراست که منبع غنی کلسیم و سایر مواد معدنی ضروری برای رشد و سلامت طیور است.
با توجه به نیازهای مختلف مرغداری‌ها، آسیاب‌های مرغداری در اندازه‌ها و ظرفیت‌های متنوعی تولید می‌شوند. از آسیاب‌های کوچک خانگی تا دستگاه‌های صنعتی بزرگ، هر مرغداری می‌تواند متناسب با تعداد طیور و نوع جیره غذایی خود، آسیاب مناسب را انتخاب کند.
اما نوآوری در صنعت طیور به همین جا ختم نمی‌شود. امروزه دستگاه‌های چندکاره‌ای به نام آسیاب میکسر و بالابر مرغداری طراحی شده‌اند. این دستگاه‌ها علاوه بر آسیاب کردن دانه‌ها، قابلیت مخلوط کردن انواع مواد افزودنی و جیره‌های غذایی را نیز دارند. همچنین، بالابر تعبیه شده در این دستگاه‌ها، انتقال مواد آسیاب شده و مخلوط شده را به نقاط مختلف سالن پرورش تسهیل می‌کند.
آسیاب میکسر و بالابر مرغداری معمولاً در ظرفیت‌های 500 کیلوگرم، یک تن و یک و نیم تن در نوع تکفاز تولید می‌شوند. این دستگاه‌ها به دلیل کارایی بالا، صرفه‌جویی در زمان و انرژی، و همچنین کیفیت بالای خوراک تولیدی، به یکی از تجهیزات ضروری در هر مرغداری مدرن تبدیل شده‌اند.
جمع بندی
هنگام خرید مرغداری، عوامل مختلفی را باید در نظر گرفت تا بتوانید انتخابی آگاهانه داشته باشید و در بلند مدت سودآوری مناسبی داشته باشید.
آب و هوای منطقه، دسترسی به منابع آب و برق، فاصله از بازار مصرف، نزدیکی به جاده‌های اصلی و امکانات حمل و نقل از جمله عواملی هستند که بر عملکرد مرغداری تأثیرگذارند.
اطمینان حاصل کنید که مرغداری دارای تمامی مجوزهای لازم از جمله مجوز بهداشتی، زیست محیطی و ساختمانی باشد. همچنین، بررسی کنید که آیا مرغداری مطابق با استانداردهای ملی و بین‌المللی پرورش طیور ساخته شده است یا خیر.
کیفیت و کارایی تجهیزات مرغداری مانند سیستم تهویه، سیستم روشنایی، سیستم آبخوری و دانخوری، سیستم جمع‌آوری فضولات و سالن‌های پرورش بر بازدهی و سلامت پرندگان تأثیرگذار است.
